roman nedir?
Yaşanmış ya da gerçeğe uygun biçimde tasarlanmış olaylan yer ve zaman göstererek anlatan, öyküden daha uzun yazılara roman denir.
Öğeleri açısından romanla öykü arasında fark yoktur. Romanda da anlatıcı, olay, kişi, yer ve zaman öğeleri vardır. Ancak bu öğeler romanda daha ayrıntılı, kapsamlı biçimde yer alır. Olaylar zincirleme gelişir, belli olaylar çeşitli zaman dilimlerinde geçer ve değişik mekanlarda ortaya çıkar. Roman kişileri çok ayrıntılı biçimde tasvir edilir; ruh çözümlemelerine romanda daha geniş yer verilir. Kimi romanlarda insan öğesiyle birlikte hayvanların da romana girdiği, romanın ana kişileri arasında romanda yer aldığı görülmektedir. Sözgelimi Amerikalı yazar Herman Melville’in ünlü Moby Dick romanında beyaz bir balinanın serüveni anlatılır. Cengiz Aytmatov’un “Kopar Zincirlerini Gülsan”, Abbas Sayar’ın “Yılkı Atı” romanlarında esas kahraman bir attır. Bütün bunlar, söz konusu romanlann insanı anlatmadığı anlamına gelmez. Bu romanlarda en azından insan-doğa ilişkisi dile getirilmiş, sonuçta yine insanın serüveni anlatılmıştır.
Romanda anlatım birinci ya da üçüncü kişi ağzından yapılabilir. Aslında anlatıcı ve anlatım biçimleri yönünden romancının özgürlüğüne sınır çizilemez. Değişik yazı türlerinin özelliklerinden yararlanılarak yazılan romanlar da vardır. Romancı mektup, anı, günlük, deneme, gezi yazısı gibi türlerin olanaklarını kullanabilir. Sözgelimi Goethe’nin “Genç VVerther’in Acıları”; Reşat Nuri’nin “Bir Kadın Düşmanı” adlı romanları mektup biçiminde yazılmıştır. Yakup Kadri’nin “Anamın Kitabı” adlı romanı ise otobiyografik özellik taşır.
ROMANDA TİPLEŞTİRME VE KARAKTER ÇİZME
Geleneksel romanlarda, tipleştirme ve karakter çizme önemli kavramlardır. Tipleştirme, geleneksel romanın başvurduğu anlatım yollarından biridir. Tipleştirmede yazar, bir roman kahramanını aşağılayan ya da yücelten eğilimleri ön plana çıkarır; bunlara büyüteçle yaklaşır. İnsana özgü bir niteliğin doruknoktasına çıkarılarak anlatılması, tipleştirmenin özünü oluşturur. Sözgelimi “evlat sevgisi”, insanda bulunan eğilimlerden biridir. Ünlü romancı Balzac, Goriot Baba adlı yapıtında kızlarına aşırı sevgi duyan bir babayı tipleştirmiştir. Yine Reşat Nuri Güntekin’in Yaprak Dökümü adlı yapıtında Ali Rıza Efendi evlat sevgisiyle yoğrulmuş bir tiptir. Orhan Kemal, Murtaza adlı romanında görevinden başka bir şey düşünmeyen, göreve bağlılığı her şeyin üstünde tutan bir mahalle bekçisini tipleştirir. Geleneksel romanda tipleştirmenin yanı sıra insanı anlatmak için karakter çizme yoluna da başvurulmuştur. Tipleştirmede görülen bir özelliği abartma, sivrileştirme., gibi yönler karakter çizmede yoktur. Bunun yerine romancı insanı bütün boyutlarıyla anlatmaya çalışır. Romancı, insanın bedensel, ruhsal ve toplumsal yapısı üzerinde durur; karakterin oluşumunda rol oynayan etmenlere dikkati çekmeye çalışır. Karakter bireysel ve ulusal, tip ise evrensel bir görünüm taşır.
Türk Edebiyatında Roman
Türk edebiyatına roman Tanzimat’la girmiştir. İlk yerli roman denemesi Şemsettin Sami’nin “Taaşuk-ı Talat ve Fitnat” (1872) adlı eseridir. Edebiyatımızda ilk roman çevirisini ise Yusuf Kamil Paşa, Fransız yazar Fenelon’dan “Telemak” adıyla yapmıştır (1859). Batılı anlamda modern Türk romanının kurucusu ise Halit Ziya Uşaklıgil sayılır. Türk romanı, teknik açıdan Servet-i Fünun döneminde güçlenmiş, Cumhuriyet döneminde iyice gelişmiştir.
ROMAN TÜRLERİ
1. Temalarına ve Konularına Göre Romanlar
* Sosyal Romanlar
* Tarihsel Romanlar
* Macera (Serüven) Romanları
2. Akımlara Göre Romanlar
* Naturalist (Doğlacı) Romanlar
* Realist (Gerçekçi) Romanlar
* Romantik (Duygusal) Romanlar
* Klasik Romanlar
Temalarına ve Konularına Göre Romanlar
Türk edebiyatında romanlar konularına ve tamalarına göre sınıflara ayrılmıştır. Bu sınıflandırma yapılırken romanların genel olarak hangi konu üzerinde durduğu ve ana teması nedir? sorusu sorulmuştur.
Sosyal Romanlar
oplumsal sorunlan işleyen romanlar bu gruba girer. Bu tür romanlarda sosyal olay ve olguların (ihtilaller, sınıfsal kavgalar, ırkçılık, köyden şehre göç, yoksulluk…) nedenleri üzerinde durulur.
Sosyal romanlar töre romanlan ve tezli romanlar olmak üzere iki gruba ayrılır. Sözgelimi Halide Edip Adıvar’ın Sinekli Bakkal romanı, töre romanıdır. Bu romanda, bir dönem Türk toplumunun gelenek, görenekleri üzerinde durulmuştur. Tezli romanlarda yazar, bir görüşü savunur ve bunun doğruluğunu kanıtlamaya çalışır. Hüseyin Rahmi’nin Naturalizm akımı doğrultusunda yazdığı Ben Deli Miyim adlı eseri bir tezli roman örneği sayılabilir.
Aşağıdaki eserler de sosyal romanlara örnektir :
Sefiller (Victor Hugo) Meyhane (Emile Zola) Gazap Üzümleri (JohnSteinbeck) Bereketli Topraklar Üzerinde (O. Kemal) ç) Psikolojik Romanlar:
Bu tür romanlara “tahlil romanı” da denir. Psikolojik romanlarda roman kahramanlarının ruh çözümlemeleri yapılır; onların insanlara, olaylara ve topluma bakışı yansıtılır.
Psikolojik roman türünün ilk örneği M. de la Fayette’in La Princesse de Cleves adlı eseridir.
Türk edebiyatında bu türün ilk örneği ise Mehmet Rauf’un Eylül adlı romanıdır.
Aşağıdaki eserler psikolojik roman türünün diğer örnekleridir.
Genç VVerther’in Acılan (Goethe)
Suç ve Ceza (Dostoyevski)
9. Hariciye Koğuşu (Peyami Safa)
Bir Tereddüdün Romanı (Peyami Safa)
Tarihsel Romanlar
Tarihsel romanlar, tarihin değişik dönemindeki olayları işler. Kahramanlar gerçek veya düşsel olabilir. Ancak anlatılanlar tarih gerçeklerine çoğu kez uygundur.
Bu roman türü aslında, Romantizmin bir ürünüdür. Dünya edebiyatında bu türün ilk örneğini ingiliz yazar VValter Scott vermiştir. Türk edebiyatında ise tarihi romanın ilk denemesi Ahmet Mithat’ın Yeniçeriler adlı romanı sayılabilir. Batılı anlamda ilk tarihsel romanımız, Namık kemal’in Cezmi’sidir.
Aşağıdaki romanlar da tarihsel romanlara örnek gösterilebilir:
Deli Kurt (Nihal Atsız)
İvanhoe (VValter Scott)
Waver1ey (Walter Scott)
Taraş Bulba (Gogol)
Monte Cristo (Alexandre Dumas)
Salambo (S. Flaubert)
Devlet Ana (Kemal Tahir)
Küçük Ağa (Tank Buğra)
Macera (Serüven) Romanları
Günlük yaşamda her zaman rastlanmayan, şaşırtıcı, değişik ve esrarlı olayları konu edilen romanlardır. Bu tür romanlarda olaylar, okuyucuyu şaşırtacak ve heyecanlandıracak biçimde gelişir. Kahramanlar çok hareketli, kurnaz, cesur ve kuvvetlidir. Macera romanlarında olaylann geçtiği çevre de sık sık değişir. Macera romanlarına şu örnekler verilebilir:
Kim (Rudyard Kipling)
İki Sene Mektep Tatili (Jules Verne)
Robinson Crusoe (Daniel Defoe)
Define Adası (Stevenson)
Hasan Mellah (A. Mithat Efendi)
Polisiye romanlar ve egzotik romanlar da macera romanları kapsamında düşünülebilir. Polisiye romanlarda hırsızlık, soygun ve cinayet olayları işlenir. İngiliz yazar A. Christie’nin Nil’de Ölüm, Şark Ekspresinde Cinayet gibi eserleri bu türe örnektir. Egzotik romanlarda ise Avrupa’ya uzak ülkelerin manzaralarını, oralarda yaşayanların töre ve geleneklerini anlatmak esastır. Piyer Loti’nin İzlanda Balıkçısı adlı romanı, egzotik bir roman örneğidir.
Akımlara Göre Romanlar
Bu roman türleri bağlı olduğu ya da etkisi altında kaldığı akıma göre sınıflandırılır. Türk ve dünya edebiyatında birçok roman herhangi bir akımın etkisinde kalınarak yazılmışve bazen de o akımın başlangıcı olmuştur. Akımlara Göre Romanları şu başlık altında toplayabiliriz:
Naturalist (Doğlacı) Romanlar
Olayları ve kişileri bir bilim adamı gözüyle inceleyen naturalist romancılar gerçekçiliği ileri boyutlara götürmüşlerdir. Emile Zola’nın Meyhane’si, Alphonse Daudet’in Jack’i naturalist roman örnekleridir.
Realist (Gerçekçi) Romanlar
Olayları, insanları ve toplumları gerçekçi açıdan yansıtan romanlardır. Kuru ve kuşkucu bir anlatım şekline sahiptir. Stendhal’in Kızıl ile Kara’sı Tolstoy’un Savaş ve Barış’ı, Halit Ziya’nın Mai ve Siyah’ı realist akımın etkisindedir.
Romantik (Duygusal) Romanlar
İnsanların arzularını,duygularını, düşüncelerini sadece kendilerine ait, içten gelen doğal ve gerçek olgular gibi görür.Özellikle duygu, aşk, hayal gibi düşünceler işlenir. Klasisisiz akımına tepki olarak doğan Romantizm akımı, olayların duygusal yönden yansıtılmasına öncelik verir ve kuralcılığı inkar eder. Namık Kemal’in Intibah’ı, Victor Hugo’nun Sefilleri bu akıma uygun örneklerdir.
Klasik Romanlar
Tarihin eski zamanlarından günümüze ulaşmış, dünya çapında ünlü yazarlar tarafından kaleme alınan eserlerdir. Klasik akımda roman türü çok az gelişmiştir. M. de La Fayette’in Princesse de Cleves adlı romanı, klasik romanın önemli bir örneği olarak verilebilir.
